Met een bord dampende hutspot stapt de bewaarster een cel binnen, nadat ze door het luikje naar binnen heeft gekeken. Twee van de vierentwintig cellen in het arrestantencomplex in Middelburg zijn vandaag bezet. Bewaarders houden ze vanuit een regiekamer op kleine videoschermpjes in de gaten.
In een lege cel zit een man met een woeste bos grijs haar op een bed. Naast hem een plastic tas met zijn persoonlijke spullen. Al is het voor een openstaande parkeerboete, een Zeeuw die wordt aangehouden, gaat altijd naar de gevangenis Torentijd in Middelburg.
Vroeger hadden alle politiebureaus in Zeeland eigen cellen voor arrestanten, maar nadat die in 2002 werden afgekeurd, is in Middelburg een arrestantencomplex gebouwd bij de gevangenis. Er werken medewerkers van justitie die bij calamiteiten ondersteund kunnen worden door bewaarders van Torentijd. Omdat de bewaarders toch al in de gevangenis aanwezig zijn – ook ’snachts, wordt bespaard op de inzet van agenten.
Torentijd is de enige gevangenis in Zeeland. Via de actualiteitenrubriek Nieuwsuur lekte uit dat staatssecretaris Teeven (Veiligheid en Justitie, VVD) overweegt elf van de 29 gevangenissen te sluiten, waaronder Torentijd. Zeeland is niet crimineel genoeg om een eigen gevangenis te rechtvaardigen, is de gedachte. Omdat de meeste gedetineerden uit de Randstad komen, wil Teeven daar een aantal zeer grote gevangenissen. Dat maakt ook de terugkeer in de maatschappij makkelijker: partners en familie kunnen vaker op bezoek gaan.
Dat inzicht is overigens relatief jong. Voorheen werden gedetineerden juist zo afgelegen mogelijk geplaatst, om hen los te weken van hun criminele omgeving. Directeur Peter Baaijens van Torentijd zegt niet te weten hoeveel van zijn gedetineerden Zeeuw zijn. Wel weet hij dat ongeveer eenderde een delict pleegde in Zeeland.
Als Torentijd verdwijnt, kan ook het arrestantencomplex van de politie niet blijven, voorziet Letty Demmers, die tot 1 januari korpschef in Zeeland was. Alle Zeeuwse arrestanten moeten dan naar Breda. Dat heeft volgens Demmers directe gevolgen voor de veiligheid op straat in Zeeland. Elke arrestant moet door twee agenten begeleid worden. „Als een arrestant vanuit Cadzand naar bij Breda moet worden gebracht, zijn twee agenten straks drie uur van de straat.” In een gebied waar soms maar twee politieauto’s surveilleren, is dat niet aanvaardbaar, vindt zij.
Volgens Demmers hebben ze in Den Haag geen idee hoe anders afstanden in Zeeland zijn, door de waterbarrières. „Vanuit Breskens kun je zwaaien naar Vlissingen. Maar om er te komen ben je een uur onderweg.” Het lukt het korps in Zeeland nu al nauwelijks te voldoen aan de landelijke eis om in 90 procent van de gevallen binnen tien minuten ter plaatse te zijn bij ernstige calamiteiten.
Torentijd is een relatief jonge gevangenis, geopend in 1994. Het lage gebouw is niet prominent aanwezig in het landschap. Alleen aan de hoge muur, afgerasterd met prikkeldraad, is te zien dat het om een gevangenis gaat. Omwonenden merken er meestal weinig van, tot anderhalve week geleden ineens scherpschutters op de daken lagen, na een tip over een op handen zijnde bevrijdingsactie. Er gebeurde niets.
Vanuit een beveiligde zone in het midden van het gebouw zijn alle afdelingen te overzien. Lichte gangen met rijen celdeuren op twee verdiepingen. Na de lunch, die ze in hun cel eten, mogen gedetineerden naar de gezamenlijke ruimte.
Zoals vrijwel elke gevangenis heeft ook die in Zeeland een aparte afdeling voor gevangenen die om wat voor reden dan ook onderaan de pikorde staan, zoals plegers van seksuele delicten. De groepspsychologie fascineert inrichtingswerker Marco van der Meule. „En je hebt er de tijd iets op te bouwen.” Zijn collega, bewaarder René Scherphuis, houdt juist van de afwisseling die bij het werken in een arrestantencomplex hoort. „Je weet nooit wat er gaat gebeuren, ze komen direct van de straat.”
Scherphuis ontvangt de binnenkomers bij de metaaldetector en geeft hun badslippers, nadat ze hun schoenen en een eventuele riem hebben ingeleverd. Vaak zijn de arrestanten nog woedend om hun aanhouding. Scherphuis probeert ze te kalmeren. Hij maakt duidelijk dat hij niet van de politie is, maar een arrestantenbewaarder. Ze mogen douchen, het slot zit aan de buitenkant van de deur.
In de houtwerkplaats wordt gewerkt aan drie kastjes die besteld zijn, voor de Haagse werkkamer van staatssecretaris Teeven. Toen zijn plannen voor sluiting van een groot aantal gevangenissen uitlekten, benadrukte Teeven dat het maar scenario’s waren, waarover nog geen besluiten waren genomen. Dat gebeurt pas dit voorjaar. Feit is dat hij tot 2017 ten minste 90 miljoen moet inleveren op zijn budget. Dat loopt de komende jaren nog op.
Dat er gevangenissen zullen moeten sluiten, zien ze in Middelburg ook wel. Maar de bewaarders zouden liever zien dat juist voor regionale spreiding wordt gekozen. Marco van der Meule: „Hier is maar één gevangenis, in de regio Rotterdam-Den Haag heb je er heel veel.” Hij vindt dat een goede werkgever verplicht is de werkgelegenheid te spreiden, al heeft het Rijk dat principe al lang losgelaten. Torentijd is goed voor 220 banen.
